03 sep 2020

Experten aan het woord: Gerhard Verfaillie

Gerhard Verfaillie over het werk van Thomas Vandenberghe en Sybren Vanoverberghe

Foto: Renaat Nijs

Gerhard Verfaillie is directeur van Cultuurcentrum Hasselt (CCHA) en ook verantwoordelijk voor de programmering ‘lens-based media’. Begin dit jaar toonde hij werk van een aantal fotografen waaronder Thomas Vandenberghe en Sybren Vanoverberghe.

Beeld: Black Circle (2020), Sybren Vanoverberghe
Beeld: Black Circle (2020), Sybren Vanoverberghe

Waar hebt u het werk van Thomas en Sybren ontdekt?

“In 2018 zag ik in het weekendmagazine van dagblad De Standaard een aantal foto’s van Sybren. Ik had zijn naam al wel eens horen vallen maar zijn werk nog niet gezien. In de begeleidende tekst las ik dat hij hij zich laat inspireren door W.G. Sebald, een schrijver die ik al jaren volg en van wie ik alles heb gelezen. Ik dacht: wie is deze relatieve jonge fotograaf uit Gent? Ik kwam terecht bij Stieglitz 19, de galerie met wie hij samenwerkt. We hebben elkaar daar ontmoet, en een lang gesprek gehad. In de galerie zag ik ook werk van Thomas. Ik kende hem al van Breda Photo, enkele jaren daarvoor. Hij boeide mij ook, op een heel andere manier.”

Wat is het dat u boeit?

“Als ik foto’s zie stel ik mijzelf altijd de vraag: hoe lang blijven die mij vergezellen; ben ik er morgen nog mee bezig of vergeet ik alles? Kijken die foto’s nog een tijdje mee over mijn schouders? Wanneer dat het geval is, dat ik erover blijf nadenken, is het tijd om er iets mee te doen."

Sybren is heel sterk met het verleden bezig, zoals met foto’s van ruïnes en andere artefacten, maar laat ook een toekomstvisie zien. Hij stelt interessante vragen over wat de waarde van het verleden is, hoe techniek en technologie zich verhouden tot het verleden en over ons toekomstig mensbeeld en de maatschappij. Dat komt ook in de boeken van Sebald terug; als we niets doen met het verleden dan vergeten we het. De wereld zal dan in de vergetelheid geraken. Dat klinkt filosofisch en dat is het ook."

"Sybren vermengt iconografie, geschiedenis en archeologie, hij werkt als een documentaire fotograaf. Zijn foto’s doen mij denken aan wat de Canadese schrijfster Anne Michaels zegt: ‘Vragen zonder antwoorden moet je traag stellen’. Dat is wat Sybren doet met zijn beelden: hij onderzoekt tijdloosheid. Dat is bijna de pure tegenstelling van waar fotografie traditioneel voor staat. Susan Sontag schreef dat je met fotografie schoonheid kan vastleggen óf de waarheid kan vertellen. Kan een foto die waarheid vertellen? Emile Zola was van mening dat je de waarheid nooit kunt beschrijven als er geen foto van gemaakt is. Sybren maakt de dingen niet mooier maar hij brengt de waarheid voorbij de wereld die we zien. Hij heeft altijd een groter conceptueler plan. En er zit toch ook schoonheid in zijn werk terwijl hij daar misschien niet direct op uit is."

Beeld: The Well Gardened Mind (2020), Thomas Vandenberghe. Courtesy Stieglitz 19
Beeld: The Well Gardened Mind (2020), Thomas Vandenberghe. Courtesy Stieglitz 19

"Thomas bereikt een diepere schoonheid in zijn werk door door al zijn technieken die een geheel vormen dat ontstemd blijft. Zijn onaffe dubbeldrukken en het verscheuren en verknippen is wat mij boeit in zijn werk. De destructie van iets dat perfect was wordt juist weer mooi. Hij zegt dat hij veel liegt in zijn beelden; door in te grijpen."

"Met zijn boek ‘Sorry would have saved me the trip’ voelde ik echt een klik. Het is een lang verwerkingsproces van een verbroken relatie. Heel persoonlijk, heel intiem. Veel te privé eigenlijk. Ik vond het ontroerend. We leven in een tijd dat men ‘gemakkelijker’ in- en uit relaties stapt: hup naar de volgende en we gaan weer door. En dan heb je hier iemand die op een of andere manier dat draadje niet wil doorknippen."

"Het is een heel romantische ideaal om te leven tussen schoonheid en pijn. Puur artistiek in zijn diepste ziel wil hij dat draadje vasthouden; als een waakvlammetje. Hij cultiveert dat misschien ook wel een beetje. Het gaat Thomas niet om het beschrijven of tonen van die ene relatie, dat is slechts de aanleiding. Hij wil het persoonlijke overstijgen en zijn methodiek laat dat ook toe. Daardoor wordt het universeler.”

Ziet u overeenkomsten in het werk?

“Beide fotografen spelen met tijd, memorie en tijdloosheid. Ze raken aan het verleden en doen je nadenken over de betekenis die je eraan kunt geven. Terwijl Sybren grote vragen stelt over hoe we als cultuur en volk met het verleden omgaan, doet Thomas dat op persoonlijk vlak.”