Afgelopen week bij ons in residentie: Zoë Demoustier, performer en choreograaf. Zoë creëert documentair choreografisch werk - vanuit lichaam en beweging maakt ze links met actuele, geëngageerde onderwerpen.
Zoë maakte o.a. What Remains, over het begin en het einde van het leven, het maken van herinneringen en de angst ze kwijt te raken. Daarnaast maakte ze Unfolding an Archive, over het lichaam als archief, en hoe gebeurtenissen en emoties opgeslagen zitten in onze lijven. Deze voorstelling vertrok vanuit de indruk die het archief van haar vader, oorlogsjournalist, op haar maakte. Het thema oorlog komt terug in haar nieuwste werk, waarvoor in deze residentie de eerste stappen zijn gezet. De nieuwe voorstelling, Hear the Silence, focust zich op de verbinding tussen oorlogsvoering en muziek. “De focus ligt op de kracht van muziek, die tweeledig is: als wapen en als verbinder.”
---
Door Doris Zijlema
Het thema waar je mee hebt gewerkt deze residentie is je niet vreemd. Zou je daar iets meer over kunnen vertellen?
“Een paar jaar geleden was ik in residentie in de zaal waar we nu zitten, de Rode zaal, in het kader van mijn voorstelling Unfolding an Archive. Voor deze voorstelling werkte ik met het beeld- en geluidsarchief van mijn vader, die als oorlogsjournalist heeft gewerkt. In mijn kindertijd was hij veel weg, naar conflictgebieden. Als hij thuiskwam bracht hij alle gemaakte beelden mee, en liet ze zien. Het gegeven van oorlog is op die manier altijd dichtbij geweest, een deel van ons gezin. Tegelijkertijd was het ver weg, iets heel abstracts. De fascinatie die toen ontstond is altijd gebleven.
Er is een moment in Unfolding an Archive waar we de geluiden van het materiaal van mijn vader doorweven met mijn eigen tijdlijn, in de vorm van het nummer Say My Name van Destiny’s Child. Dat was het nummer waar ik altijd op danste in mijn kamer, heel naïef, weg van de wereld. De geluiden van vliegtuigen die over Gaza vlogen, in combinatie met Say My Name - het werkte vervreemdend, het intrigeerde me. Toen ik aan het nadenken was over een nieuwe voorstelling, kwam het idee terug van de relatie tussen oorlogsvoering en muziek."
"De focus ligt vooral op de kracht van muziek. Die is tweeledig. Aan de ene kant kan muziek gebruikt worden als wapen. Het kan mensen aanzetten om oorlog te voeren, geluid kan worden ingezet om mensen pijn te doen. Aan de andere kant heeft het ook een enorme kracht om ons te verbinden, troosten en samen te brengen. Dit contrast vind ik interessant, en ga ik verwerken in de voorstelling, die Hear the Silence gaat heten.”
“Oorlog is altijd dichtbij geweest, een deel van ons gezin. Tegelijkertijd was het ver weg, iets heel abstracts.”
Zoë Demoustier
Er is op dit moment veel conflict in de wereld om ons heen, tegelijkertijd is dit van alle tijden. Het is veel om te vatten. Door welke bril kijk je?
“Het meest ingewikkeld vind ik inderdaad het bepalen van mijn positie. In Unfolding an Archive was bijvoorbeeld de periode afgebakend door het archief van mijn vader, dat is nu niet het geval. Daarnaast is mijn perspectief natuurlijk beperkt, aanschouwend Westers, ik heb zelf nooit in een oorlogssituatie gezeten. In deze residentieweek ben ik er wel achter gekomen dat ik mág en moét cureren. Er moet natuurlijk ook gewoon vorm aan een stuk gegeven worden. Verder is deze visie nog in ontwikkeling.”
Kan je een beeld geven van de residentie, wat heb je onderzocht?
"In deze residentieweek, de allereerste van het creatieproces, lag de focus op de muziek. Wat ik nu specifiek zoek zijn muziekstukken die een relatie tot oorlogsvoering hebben. Deze zullen ook het tijdsframe bepalen. Ik wil niet dat het stuk gekoppeld is aan één plek of één conflict. Om meer inzicht te krijgen heb ik deze week meerdere interviews gedaan, met o.a. historicus Paul Knevel en muziekwetenschapper Harm Langenkamp, beiden gespecialiseerd in de relatie tussen oorlog en muziek."
"Door deze gesprekken heb ik een paar significante figuren leren kennen. Eén is echt blijven hangen: Galina Oestvolskaja, een componist die schreef tijdens het Sovjetregime. Haar muziek, die pas na de val van de Sovjet-Unie gespeeld mocht worden, is ongewoon - staccato, luid. Pijn en eenzaamheid komen sterk naar voren. Wat ik er mooi aan vind: het omvat wat zo’n regime, oorlog of conflict met iemand kan doen. Daarnaast ben ik me nu aan het verdiepen in volksmuziek, en in protestmuziek, zoals die van Leonard Cohen en Bob Dylan. En wie zijn de protestzangers van vandaag? Childish Gambino, Kendrick Lamar… Het is best lastig om dit in perspectief te zien als je er middenin staat."
Dit klinken als goeie ontdekkingen. Welke heb je nog meer gedaan?
"Waar we deze week een vondst in maakten – hoé kunnen we met deze muziek werken? Ik wilde niet simpelweg een stuk kiezen en daarop dansen. In mijn vorige voorstellingen heb ik altijd gewerkt met de live manipulatie van geluid, dat wil ik voortzetten. Het idee is nu om een bestaande compositie in verschillende sporen uit elkaar te trekken, als bouwstenen, puzzelstukken, die uiteindelijk samen een compositie vormen."
“De kern is deconstructie en constructie – oorlog trekt werelden uit elkaar, muziek brengt samen en biedt veerkracht.”
Zoë Demoustier
"Dit treft de kern van het concept: het idee van deconstructie en constructie – oorlog trekt werelden uit elkaar, lichamen, architectuur, natuur, maatschappijen, families... Die kracht heeft het. Maar daarnaast heeft muziek de kracht om mensen bij elkaar te brengen. Het biedt hoop. Er zijn veel componisten die zelf in een oorlogssituatie hebben gezeten, en het leed hebben gezien of hun vrienden hebben zien sterven. Ravel, bijvoorbeeld, heeft een compositie geschreven voor één hand, voor een vriend die in de oorlog zijn arm verloor. Dit is een metafoor voor de toekomst, veerkracht en vertrouwen die muziek kan bieden."
"Het is heel bijzonder om nu dit allemaal te leren, ik wist nog niet veel van muziek. Mijn achtergrond ligt in de dans, daarnaast heb ik de Mime Opleiding gedaan in Amsterdam. Op 'de mime' wilde ik zoeken naar een manier om dans open te breken. Niet de focus op virtuositeit, maar op de betekenis van beweging, en het creëren van een eigen bewegingstaal. Daar is deze opleiding een heel goede plek voor geweest. Daarna ben ik terug naar mijn roots gegaan, de dans, en inmiddels noem ik mezelf choreograaf. Ook al woon en werk ik weer in Brussel, het is voor mij belangrijk een warme band met Amsterdam te onderhouden. Dat doet de Brakke Grond voor mij, het is een plek van verbinding, en van thuiskomen. Toen ik van Amsterdam terug naar België verhuisde, viel eigenlijk mijn hele netwerk weg. Inmiddels is dit hersteld, maar ik heb altijd de nood gevoeld om een link met Amsterdam te houden. Door deze unieke plek kan dat."
“Sinds deze week heb ik er écht zin in. Een cadeautje was het.”
Zoë Demoustier
Wat neem je mee uit deze residentieweek?
"De residentie was redelijk kort, omwille van planning, maar toch heb ik het gevoel dat we veel voor elkaar hebben gekregen. Met Lara (artistiek medewerker Brakke Grond, red.) heb ik op voorhand al veel gesprekken gehad over wat ik wilde en hoe we dat konden regelen. Dan is zo’n week makkelijk te structureren – je gaat van afspraak naar afspraak. Na zo’n gesprek of sessie maak ik een verslag. Daarnaast heb ik heel veel muziek geluisterd. Ik had een heerlijk appartement, daar kon ik ’s avonds doorwerken. De lunch in de Brakke Grond is ook zo leuk, omdat je de mensen in huis ontmoet, ook andere residenten, daar heb ik goed contact mee. Aan het eind maak ik een logboek van tekeningen, teksten, foto’s, alles wat ik heb bijgehouden. Dat deel ik met mijn artistieke ploeg, dan hebben zij ook een idee van een startpunt. Dat is het finalestuk van de week.
Sinds deze week heb ik er écht zin in, het maakproces. Hiervoor was ik nog wat onzeker - ik wist dat het wel al érgens zat, maar er is toch iets wat je blokkeert. Door deze week met al die mensen te praten ontstond er een ingang, en ging het echt kriebelen. Ik weet nu welke vragen er nog zijn om te tackelen, daar is nu ook tijd voor. Een cadeautje was het, deze residentie."
