Nacht van de filosofie 2020

De Nacht van de Filosofie 2020 presenteert In diverse zalen en de hele avond lezingen, performances en debatten. Met Alicja Gescinska, Denker des Vaderlands Daan Roovers, Markus Gabriel, Susan Neiman, Maxim Februari, Bas Haring, Kamagurka, Bert Wagendorp, Bert Keizer, Babah Tarawally, Coen Simon.

Programma

Presentatie Essay van de Maand van de Filosofie – Alicja Gescinska

In de Maand van de Filosofie verschijnt een speciaal geschreven essay, dit jaar van de Vlaamse filosoof Alicja Gescinska. Ze beschrijft hierin haar zorgen over het huidige politieke en maatschappelijke debat. Deze richten zich niet zozeer op de onwaarheid van beweringen, maar op hun leugenachtigheid. Vorige auteurs van dit essay waren onder meer Bas Heijne, Paul Scheffer en Femke Halsema.

Alicja Gescinska is een Pools-Belgische filosoof, schrijfster en programmamaker. Haar veelzijdige repertoire bevat onder andere Intussen komen mensen om (2019) over politieke betrokkenheid, filosofie van de muziek in Thuis in muziek (2018) en een gedachtegoed over de menselijke conditie in Allmensch (2016).

Markus Gabriel is ‘de jonge God’ van de filosofie. Met 29 jaar was hij de jongste hoogleraar ooit in Duitsland en hij spreekt tien talen. In Waarom de wereld niet bestaatstelt hij een filosofie voor die het midden houdt tussen relativisme en radicalisme. Gabriel houdt een lezing over een actueel filosofisch thema.

Kamagurka (Luc Zeebroek) is theater- en televisiemaker en allround kunstenaar. Kamagurka staat bekend om zijn absurde cartoons en tv-shows. Hij publiceert in verscheidene tijdschriften en kranten, onder meer in Nederland (NRC), Frankrijk, UK, Duitsland, Oostenrijk en USA

Het gevoel van Ubuntu – Babah Tarawally

Ubuntu is een Afrikaanse filosofie die de nadruk legt op de onderlinge verbondenheid van mensen. Een leidende gedachte is ‘ik ben omdat wij zijn’. Grootheden als Nelson Mandela en Desmond Tutu verklaarden dat zij leefden vanuit deze filosofie. Maar Ubuntu moet je niet alleen begrijpen, maar vooral beleven. Babah Tarawally, die vaak Ubuntu in zijn romans verwerkt, laat je de filosofie van Ubuntu voelen aan de hand van fragmenten uit zijn werk. 

Babah Tarawally is schrijver, journalist en columnist bij Trouw. Tarawally vluchtte in de jaren negentig uit Sierra Leone vanwege het oorlogsgeweld en kwam terecht in een asielprocedure van zeven jaar in Nederland. Hij schreef De god met de blauwe ogen (2010), De Verloren hand (2016) en Gevangen in zwart-wit denken (2018).

Hedenisme: tegen de zwaarheid van de waarheid? Maxim Februari en Bart van der Sloot

De laatste jaren neemt de vastlegging van persoonlijke gegevens sterk toe, op internet en in allerlei databanken. Daardoor zullen misstappen uit het verleden je vaker achtervolgen. Daarnaast neemt de kennis van de toekomst toe, je moet bijvoorbeeld je gedrag nú aanpassen om een ziekte in de toekomst te vermijden. Deze twee ontwikkelingen zorgen ervoor dat het verleden en de toekomst steeds meer ‘op het heden drukken’. Voor wie is het nu meest merkbaar dat het heden zwaarder wordt? Hoe sterk zal de ‘zwaarheid van de waarheid’ zich in de toekomst ontwikkelen? Hoeveel waarheid kan een mens verdragen en moeten we een ‘hedenisme’ nastreven, dat het heden wat lichter en leefbaar houdt?

Maxim Februari is filosoof, jurist, schrijver en columnist. Hij promoveerde op een proefschrift over de beperkingen van economische rationaliteit en schrijft romans, essays en wekelijks een column op de opiniepagina van NRC Handelsblad. Voor zijn werk kreeg hij meerdere literaire prijzen, waaronder de Frans Kellendonkprijs voor zijn oeuvre en de Heldringprijs (2018) voor columnistiek. Onlangs sloot Februari zich aan bij de rechtszaak tegen Syri, een datasleepnet van de overheid. www.maximfebruari.nl

Bart van der Sloot specialiseert zich op het gebied van Privacy en Big Data. Hij werkt als senior onderzoeker aan de Universiteit van Tilburg en als coördinator van het Amsterdam Platform for Privacy Research en hij is directeur van het Privacy and Identity Lab. www.bartvandersloot.nl

Daan Roovers is Denker des Vaderlands 2019-2021, filosoof, programmamaker en docent aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast doet ze academisch onderzoek naar de ontwikkeling van publieke opinie. Over haar gedachtegoed verscheen in 2019 Wij zijn de politiek. Het denken van Daan Roovers (Marc van Dijk).

Op zoek naar een goed einde – Bert Keizer

Hoe zul je doodgaan? Dat is een vraag die veel mensen uit de weg gaan, maar waarmee naarmate je ouder wordt steeds vaker mee te maken krijgt. Bert Keizer is rondom dit onderwerp al decennialang een baken van wijsheid, humor en rust. Onlangs publiceerde hij Reis om de dood, volgens de NRC het veelzijdigste, subtielste filosofische boek dat in jaren over de dood is verschenen in Nederland. ***** 
Bert Keizer is specialist ouderengeneeskunde en filosoof en verbonden aan de Levenseindekliniek. Hij schrijft maandelijks voor Medisch Contact en is hij columnist bij Trouw.

Doordenken over dooddoeners – Jean Paul van Bendegem en Ignaas Devisch

Ogenschijnlijk zijn ze nietszeggend, maar niets is minder waar. Jean Paul Van Bendegem en Ignaas Devisch zochten in hun boek Doordenken over dooddoeners naar de diepere betekenis van meer dan honderd dooddoeners. Weten we wel wat we zeggen als we een dooddoener gebruiken? Er zijn vele manieren waarop we niets proberen te zeggen tegen elkaar en daardoor ongewild meer zeggen dan we bedoeld hadden.

Ignaas Devisch is professor in filosofie, medische filosofie en ethiek en verbonden aan de Universiteit Gent. Hij is regelmatig te gast op de Belgische radio en televisie (De Wereld Vandaag, De Ochtend, De Afspraak, Terzake) om duiding te geven bij ethische en filosofische kwesties. Hij is tevens vaste columnist bij De Standaard. 

Jean Paul van Bendegem is hoogleraar logica en wetenschapsfilosofie aan de Vrij Universiteit Brussel. Hij is ere-lid van SKEPP, een organisatie die kritisch is op paranormale verschijnselen en pseudo-wetenschap en hij schrijft columns voor het Belgische weekblad Knack.

Over naïviteit – Bas Haring en Rebekka de Wit

Een naïef iemand staat ver van de waarheid af, snapt niet hoe de wereld in elkaar zit. Maar is dat wel zo? Zowel Bas Haring als Rebekka de Wit stellen in hun werk vragen bij zaken die voor de meeste mensen vanzelfsprekend zijn. Zo vraagt Haring zich in Plastic Panda’s af of biologische diversiteit altijd waardevol is. De Wit zet in haar Afhankelijkheidsverklaring vraagtekens bij ons doorgeschoten idee van autonomie met de metafoor van de Doe-het-zelf-zaak (lengte 1 minuut). Daarnaast valt het haar op dat vredesdemonstraties vaak als naïef worden aangemerkt, maar oorlogen nooit. Naïviteit kan dus zowel ver van de waarheid afstaan, als de waarheid helpen ontdekken. Maar hoe zit het nu? Hoeveel naïviteit is wenselijk? Bestaat er een ‘goede’ naïviteit?

Bas Haring is hoogleraar Publiek begrip van de wetenschap en ‘volksfilosoof’. Hij schreef bestsellers als Kaas en de evolutietheorie, Voor een echt succesvol leven en Plastic Panda’s en won in 2016 de Duidelijke Taalprijs als Nederlands ‘meest duidelijke denker’.

Rebekka de Wit is theatermaker en won daarmee diverse prijzen. Ze schreef We komen nog één wonder tekort en in april 2019 verscheen haar Afhankelijkheidsverklaring. Bekijk hier een interview – In de pers: “Rebekka de Wit for president!’ ★★★★ (De Standaard).

Wat is sport? – Bert Wagendorp en sportfilosoof Jan Tamboer

Johan Huizinga zag in zijn meesterwerk Homo Ludens de mens als een spelend wezen en hij onderzocht op briljante wijze de rol van sport en spel in onze cultuur. In navolging van Huizinga kijkt Bert Wagendorp in Vals spel naar de rol van sport in de hedendaagse maatschappij. Samen met sportfilosoof Jan Tamboer bespreekt hij de essentie van sport: wat is sport? Wat is de maatschappelijke rol van sport en wanneer houdt sport op sport te zijn? Hoe komt het dat sport tegenwoordig steeds belangrijker lijkt te worden? Gespreksleiding: Coen Simon.

Bert Wagendorp is columnist bij de Volkskrant en auteur van vele boeken, waaronder de bestseller Ventoux.

Jan Tamboer is sportfilosoof en schrijver van diverse boeken die ook vertaald zijn. Zijn meest recente boek is Schone sport, schone schijn, over de ondeugdelijke argumenten achter het wereldwijde dopingverbod.

Coen Simon is filosoof en publiceerde veel over sport en spel, waaronder het Essay van de Maand van de Filosofie 2013. Hij was een veelbelovend hardloper met een PR van 31 minuten op de 10 kilometer, maar moest door een blessure stoppen. Samen met Frank Meester is hij initiatiefnemer van de reeks Nieuw Licht met essays van Bert Wagendorp, Femke Halsema, Bas Heijne en Arnon Grunberg. Foto Coen Simon: Harry Cock.

Tattoos en de jacht op een betekenisvol bestaan – Henri Beunders

Bijna de helft van de jongeren in de Verenigde Staten heeft een tattoo en ook in Nederland is deze populair. Was een tattoo vroeger vooral iets voor zeelui en criminelen, tegenwoordig zijn tattoos ‘mainstream’. Volgens Beunders zijn deze al lang niet meer een uiting van rebelsheid, maar juist een conformistisch symbool van de mens als individueel en autonoom wezen. Het is ironisch dat een derde van de tattoozetters ondertussen spijt heeft, mede door de populariteit van tattoos. Onze omgang met tattoos is daarmee exemplarisch voor de omgang van de hedendaagse mens met het ideaal van autonomie.

Henri Beunders is hoogleraar Ontwikkelingen in de Publieke Opinie aan de EUR, een speciaal voor hem gecreëerde leerstoel. Hij is een veelgevraagd commentator bij het nieuws. Een van zijn interessegebieden is de opkomende emotiecultuur, waarover hij bijvoorbeeld Publieke tranen. De drijfveren van de emotiecultuur schreef.

Je leven vormgeven – Karim Benammar

We leven in een tijd waarin bijna alles kan en bijna alles mag. De meesten van ons kunnen onze woonplaats, partner, werk en levensstijl zelf bepalen. Dit is een nieuwe situatie, die nog nooit eerder is voorgekomen in de geschiedenis van de mensheid. Maar hoe geef je vorm aan je leven als er zoveel vrijheid is? Hoe geef je betekenis aan je leven? Waar leef je voor? Je gaat deze vragen onderzoeken in deze interactieve lezing, voortbouwend op kerninzichten van filosofen Nietzsche, Sartre, Camus en Foucault.

Karim Benammar is gespecialiseerd in transformerend denken en geeft lezingen en workshops aan bedrijven en organisaties. Hij schreef Overvloed (2005), Reflectietools (2006), Reframing – the art of thinking differently (2012) en Denk en over geld en waarde (2013).

De waarheid van islamitische filosofie – Gerko Tempelman

In de Middeleeuwen bloeide de filosofie in het Midden-Oosten. Gerko Tempelman laat op bevlogen wijze zien dat deze filosofie ook nu nog waardevol is. Bijvoorbeeld het denken van Averroes, waarvan hier een voorproefje is te zien. Tempelman houdt een korte lezing en gaat in gesprek met het publiek. Gerko Tempelman is zelfstandig filosoof en theoloog en geeft onder meer lezingen over Islamitische filosofie en geschiedenis, zie www.gerkotempelman.nl.

Hannah Arendt over liegen in de politiek – met Dirk de Schutter

De leugen regeert. Fake news en feitenvrije politici als Donald Trump hebben weinig op met de waarheid. De spanning tussen waarheid en politiek is zo oud als Plato, maar de analyse van Hannah Arendt is nu relevanter dan ooit. Ze onderscheidt drie soorten politieke leugens: defactualisering, beeldvorming en de regelrechte leugen. Tegen de politieke leugen kunnen we maar een ding doen: de waarheid vertellen. Simpelweg de waarheid vertellen is daarmee, volgens Arendt, een politieke daad.

Dirk de Schutter is emeritus hoogleraar filosofie aan de KU Leuven en de Universiteit van Antwerpen. Hij schreef meerdere boeken over Hannah Arendt, waaonder Hannah Arendt: Politiek denker en Hannah Arendt: het waagstuk politiek, waarin het essay De leugen in de politiek is opgenomen.

Het leven in de toekomst – interactieve film Robin – met Tim de Mey

De ontwikkelingen in de wetenschap gaan snel. Hoe ziet het leven er over een of twee decennia uit? In de interactieve film Robin maak je zelf de keuzes die in de toekomst zullen gaan spelen. Wel of geen genetische manipulatie van jouw kind? Laat je je ouders verzorgen door een robot? Rechtspraak door een mens of een robot?

Tim de Mey is universitair docent Theoretische Filosofie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam en gastdocent wetenschapsfilosofie aan de Universiteit van Gent. Hij focust zich op de rol van verbeelding en creativiteit in de wetenschap en schreef Het Voordeel van de Twijfel met gedachte-experimenten op basis van beroemde filmfragmenten.

Workshop autonomie en geluk – met Thomas Nys

Sinds de Verlichting is het ideaal van de autonome mens niet meer weg te denken uit de westerse maatschappij. Een autonome mens kan zelf keuzes maken, is onafhankelijk en kan zo optimaal geluk nastreven. Maar is dat wel zo? Maken onze verplichtingen naar andere mensen, hoewel ze onze autonomie aantasten, ons niet juist gelukkig? Wanneer schiet autonomie door naar egocentrisme? En hoe verhoudt het ideaal van autonomie zich tot de behoefte aan geborgenheid? In deze interactieve workshop verken je deze vragen samen met Thomas Nys. Hij zal tijdens de workshop ook vertellen hoe er in de geschiedenis van de filosofie over autonomie wordt gedacht.

Thomas Nys is universitair docent Ethiek aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde op de betekenis en waarde van autonomie.

Spoken Word: De waarheid van M.

M. is een van de meest opvallende artiesten binnen de snel opkomende kunstvorm Spoken Word, een mix van poëzie en rap die speciaal is geschreven om te worden voorgedragen. Heb je M. eenmaal gehoord, dan zul je zijn hese en mysterieuze stemgeluid niet snel weer vergeten. Zijn teksten zitten vol onverwachte wendingen en bevatten vaak een filosofische twist. “Als de waarheid achterhaald is, dan is de waarheid achterhaald.” Zie hier een voorproefje. M. zal zijn meest reflectieve werk voordragen met pianobegeleiding van Winternachten.

M. is Spoken Word artiest, eerder te zien en horen bij de VPRO, De Rotterdamse Schouwburg, het Escher Museum, Motel Mozaïque en hij speelde op de Uitmarkt met een 23-koppig strijkorkest. Zie ook mpunt.nl. Winterdagen is een muziekproject van Mink Steekelenburg, zie hier een voorproefje. Zie ook winterdagen.info.

De Jonge Denkers

De Jonge Denkers zijn winnaars van een landelijke column-wedstrijd voor filosofieleerlingen en mengen zich dit jaar volop in het filosofische debat in Nederland. Zij zullen gedurende de avond korte columns voordragen. De Jonge Denkers worden mogelijk gemaakt door Lemniscaat, Trouw, Stichting Maand van de Filosofie en de VFVO.